میراث معنوی عزای حسینی (ع) در استان

به گزارش روابط عمومی سازمان تبلیغات اسلامی، عشق و ارادت مردمان استان چهارمحال و بختیاری به ساحت نورانی اهل بیت عصمت و طهارت (ع) ریشه در تاریخ و فرهنگ و آیین‌ها دارد و اهالی مؤمن، غیور و شهیدپرور این منطقه همواره عشق و دلدادگی خود را به این خاندان بزرگوار خاصه حضرت اباعبدالله الحسین (ع) در قالب سنت‌ها و آیین‌های دیرپا ابراز کرده‌اند. برپایی آیین‌های خاص و منحصربفرد سوگواری حسینی (ع) در ماه‌های محرم و صفر از آشکارترین جلوه‌های ارادت مردم این استان به امام حسین(ع) و شهدای کربلاست.

محرم‌ در مناطق مختلف استان با سیاه‌پوش کردن مساجد، حسینیه‌ها، بازار و میادین مختلف شهر آغاز می‌شود و در دهه نخست این ماه از هنگام غروب با راه‌اندازی کاروان‌های شبیه‌خوانی و در شب‌ها پس از اقامه نمازهای مغرب و عشاء در تکایای خانگی و رسمی و کوی و بزرن‌ها به شکل مراسم سخنرانی، مرثیه‌سرایی، زنجیرزنی و سینه‌زنی در قالب هیئات در نقاط مختلف این استان برگزار می‌شود. 

این برنامه‌ها به شکل تکامل یافته‌تر در قالب شبیه‌خوانی، تعزیه‌خوانی، راه‌اندازی کاروان‌های عزاداری، پخت نذری و سرکشی به مزار گذشتگان از دست رفته و .... از جمله آداب به هم پیوسته‌ای هستند که پیرامون گرامیداشت حماسه عاشورا در استان شکل گرفته و تاکنون نیز ادامه دارند.

پیشه اصلی مردمان چهارمحال و بختیاری که از آب و خاک غنی و حاصلخیز برخوردار است، کشاورزی و دامداری بوده و نگاهی به رسوم دیرینه این سرزمین گواه پیوند عمیق زندگی مردم با فرهنگ عاشورایی است. به‌طور مشخص باید به رها کردن آب کشاورزی در ایام عزای حسینی اشاره داشت با این توضیح که کشاورزان استان چهارمحال و بختیاری بر اساس رسمی دیرینه، در روزهای تاسوعا و عاشورا آبیاری مزارع کشاورزی و باغات را تعطیل کرده و آب را به اصطلاح «مشاع» می‌کنند.

کشاورزان مؤمن و حسین‌دوست این استان معتقدند که آب، به حرمت این ایام سوگواری باید در بیابان روان و ر‌ها شود تا سایر موجودات از آن بهره‎مند و سیراب شوند و منفعتی برای کشاورزان نداشته باشد. تعطیلی کسب و کار و امور کشاورزی و به دنبال دریافت طلب رفتن در این ۲ روز تعطیل است و این تعطیلی‌ها اغلب از شب تاسوعا تا شام غریبان شهادت امام حسین (ع) برقرار می‌شود.

در کنار این اعتقادات و ارادت‌های قلبی به سیدالشهدا (ع) که در ساحت کسب و کار و حرفه به منصه ظهور می‌رسد، باید به پیدایش آیین‌ها و سنت‌های چند صد ساله عزاداری محرم و صفر در جای‌جای استان نیز اشاره داشت. در این راستا، آیین‌های متعددی را می‌توان نام برد که بسیاری از آنها امروز همچنان پابرجا هستند و هر ساله باشکوه و جلوه خاصی در شهرها و روستاها برپا می‌شوند.

تا کنون چندین آیین سنتی و دیرین چهارمحال‌و‌بختیاری شامل «گل‌زنی»، «فرو بردن علم در قدم‌گاه گرداب بن» و «مراسم آقا سلام» در شهر بن، «مراسم خیمه سوزان و مجلس سور و سوگ حضرت قاسم (ع)» در شهرهای طاقانک و شهرکرد و «آیین چاق چاقو» در شهر سامان به‌عنوان میراث معنوی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌اند.

مراسم گل زنی در شهر بن

آیین گل‌زنی یکی از آیین‌های دیرینه عزاداری اباعبدالله الحسین (ع) در شهر بن است و همه ساله در ایام محرم خاصه صبح عاشورا در این شهر برگزار می‌شود و جوانان و نوجوانان سوگوار امام حسین (ع) غرق در اشک و ماتم از سر تا پا را گل‌مالی کرده و صحنه‌های باشکوه و زیبایی را خلق می‌کنند.

صبح عاشورا، خیل عظیم مردان و زنان عزادار پس از حضور در گرداب بن به سمت شهر حرکت می‌کنند و در حزن و اندوه سید و سالار شهیدان (ع) سر و روی و شانه‌های خود را به گِلی که از خاک رس و گلاب ناب تهیه شده آغشته کرده و نوای «ای واویلا، صد واویلا» را در دستگاه محزون شوشتری سر می‌دهند که دل هر شنونده‌ای را به لرزه در می‌آورد.

مراسم خیمه سوزان در طاقانک

مراسم سنتی «خیمه سوزان» عاشورای حسینی در شهر طاقانک از توابع شهرستان شهرکرد در استان چهارمحال و بختیاری اجرا می‌شود که در سال‌های اخیر با استقبال انبوه عزاداران از سراسر ایران همراه شده است.

با شروع ماه محرم، مردم شهر طاقانک ۷۲ خیمه سبز و سفید رنگ با فرم چهار گوش، فرم گنبدی و مخروطی آماده و در حاشیه کوهی برپا می‌کنند که تا عصر روز عاشورا و در آستانه شام غریبان شهادت حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) و شهدای کربلا هم ادامه دارد.

مردم این منطقه عصر عاشورا، به یاد خیمه‌های سوخته دشت کربلا خیمه‌های برافراشته شده در طول دهه اول محرم را آتش می‌زنند و هنگام آتش زدن این خیمه‌ها، فریاد «یا حسین (ع)» و «یا زینب (س)» طنین انداز می‌شود که مردم به یاد غروب غمگین عاشورای حسینی و همنوا با اسرای کربلا، با ناله و زاری، به عزاداری و سوگواری می‌پردازند.

این خیمه‌ها از نذورات مردمی هستند که هر کدام به نیتی خاص برپا و مراسم نوحه‌سرایی، قرائت زیارت عاشورا، سینه زنی و زنجیرزنی در این خیمه‌ها برگزار می‌شود. پس از سوختن خیمه‌ها طی آیینی خاص و اجرای برنامه‌های متعدد، حرکت هیئت‌های عزاداری به سوی بقعه امامزاده شیخ زین الدین (ع) که در تپه مشرف به زمین محل خیمه گاه قرار دارد ادامه یافته و سپس نماز ظهر عاشورا در مجاورت بقعه متبرکه این امامزاده (ع) و گلزار شهدا اقامه می‌شود.

تعزیه حضرت قاسم (ع) در طاقانک

مراسم تعزیه حضرت قاسم (ع) در شهر طاقانک، غالباً در روز هفتم یا نهم ماه محرم اجرا می‌شود و حمل سینی‌های بزرگ (طبق) حامل انواع شیرینی و میوه، سجاده، گلاب، قرآن، شمع، آیینه، حنا، گل و سبزه گندم به همراه کاروان نمادین اهل بیت (ع) در این آیین مرسوم است. بعد از ورود کاروان، سینی‌ها داخل میدان برگزاری تعزیه گذاشته شده و تعزیه شروع می‌شود. در حین اجرای مراسم تعزیه حضرت قاسم (ع)، حاضرین نسبت به تقسیم نذورات بین کلیه عزاداران اقدام می‌کنند.

بعضی از بانوان نیز با گرفتن نذورات به صورت گرو، نیت می‌کنند که چنانچه حاجت خود را بگیرند، برای سال آینده نیز سینی نذر کنند. در پایان، تمام سینی‌ها با وسایل و نذورات گذاشته شده به صاحبان آن‌ها تحویل داده می‌شود.

مراسم چاق چاقو در شهر سامان

مراسم چاق چاقو یکی از آیین‌های سنتی عزاداری حسینی بوده که همچنان در سامان و اکثر روستا‌های اطراف نیمه شب عاشورا برگزار می‌شود. در این مراسم دسته بزرگی از جمعیت با شکلی خاص، اشعاری ویژه و آهنگی مخصوص در شهر سامان به راه افتاده و هر نفر دو قطعه سنگ یا چوب تخت را در دست گرفته و با نظمی خاص بر هم می‌کوبند.

یکی از فلسفه‌های اجرای این برنامه یادآوری جریان شب عاشورا است که امام حسین (ع) بیعت را از یاران خود برداشتند و از آن‌ها خواستند هر کسی که نمی‌خواهد بماند برود و از فرزندان خویش می‌خواهد که دو تکه سنگ را به هم بکوبند تا صدای پای اسب کسانی که کربلا را ترک می‌کنند، آن‌ها را خجالت زده نکند. بر اساس روایتی دیگر، امام حسین (ع) و یارانشان با کوبیدن سنگ‌ها به هم، مانع از رسیدن صدای پای اسبان دشمن می‌شدند تا اهل حرم از فراوانی دشمن اطلاع نیابند و امید خود را از دست ندهند. از دیگر فلسفه‌های این مراسم این است که واقعه عاشورا و دفن شهدای آن به قدری با سوز و گداز همراه بوده که سنگ‌های بیابان نیز به هم خورده و صدا کردند.