بنیاد هدایت | آشنایی با مأموریت‌های قرارگاه ملی مسجد، در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام محمد پشم‌فروش؛

«قرارگاه ملی مسجد» با هدف هماهنگی نهادهای مرتبط و احیای کارکردهای اصیل مسجد تشکیل شده و بر تقویت نقش امام جماعت در محله تمرکز دارد. در این‌باره گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام محمد پشم‌فروش، معاون ارتباطات بنیاد هدایت، انجام شده است.

به گزارش روابط عمومی سازمان تبلیغات اسلامی،  در روزگاری که بازتعریف نقش مسجد در منظومه زیست اجتماعی، فرهنگی و معنوی جامعه اسلامی به یک ضرورت تبدیل شده، قرارگاه ملی مسجد با هدف ایجاد هم‌افزایی و ساماندهی مأموریت‌های متنوع نهادهای متولی امور مساجد پا به عرصه گذاشته است. این قرارگاه، به‌مثابه اتاق فرمانی برای هدایت و راهبری جریان‌های اثرگذار مسجدی، به دنبال آن است تا کارکردهای اصیل مسجد را احیا کرده و جایگاه راهبردی امام جماعت در زیست‌بوم محله را تثبیت کند. در همین زمینه، گفت‌وگویی داشته‌ایم با حجت‌الاسلام محمد پشم‌فروش، معاون ارتباطات بنیاد هدایت، که در ادامه می‌خوانید.

*قرارگاه ملی مسجد دقیقاً چه وظیفه‌ای برعهده دارد‌ای  و با چه هدفی تأسیس شده است؟

قرارگاه ملی مسجد در بین نهادهای اصلی که متولی سیاست‌ورزی، ارائه خدمات، بحث نظارت و ارزشیابی و رصد و پایش و همچنین راهبری امام جماعت‌های مسجد هستند، تشکیل شد. نهادهایی مثل شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه، سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان اوقاف، بسیج و حوزه علمیه، با نظارت دفتر مقام معظم رهبری، کنار هم آمدند تا بتوانند تقسیم مأموریت‌هایی انجام بدهند و به لطف خدا این کار انجام شد.بزرگان این نهادها، دور هم نشستند و تقسیم مأموریت کردند؛ به‌عنوان مثال، بحث راهبری ائمه جماعت، انتصابات و جانمایی آن‌ها با شورای سیاست‌گذاری باشد، ریاست و دبیری این کار با ائمه جمعه باشد که شئون ولی فقیه است؛ پرورش امامان جماعت با حوزه علمیه باشد، توانمندسازی با سازمان تبلیغات باشد و بُعدهای نرم‌افزاری هم به همین صورت تقسیم شد. البته همه کنار هم هستند و بناست با هم‌افزایی، در این کمیته‌هایی که نام بردم، سایر نهادها هم عضو باشند تا بتوانند کار مساجد، حلقه‌های میانی که در مسجد هستند، جانمایی امام‌ها، کمک به امام‌ها و احیای کارکردهای مسجد را پی بگیرند.
از دیگر اهداف این قرارگاه آن است که مساجد خالی، به قول خودمان امام جماعت‌دار بشوند و گفتمان امام محله و فعالیت‌های نرمی که یک مسجد در محله خودش می‌تواند داشته باشد، پیش برود. ما در خیلی از نقاط شهری، واقعاً با کمبود مسجد مواجه‌ایم. در حوزه قوانین و ماده‌های قانونی هم دچار مشکل هستیم. مثلاً مجتمع‌های بزرگ یا شهرک‌هایی ساخته می‌شود ولی برای مسجد جانمایی کافی دیده نمی‌شود و موارد مشابه دیگر. لذا اصل قرارگاه ملی مسجد، پیشبرد نظام مسائل مسجد است که بین این نهادهایی که اسم بردم، صورت می‌گیرد. البته غیر از این نهادها، نهادهایی مثل وزارت ارشاد، کانون‌های فرهنگی هنری، شهرداری و نهادهای دیگری که می‌توانند در این حوزه کمک کنند نیز کم‌کم اضافه می‌شوند و حضور دارند، اما فعلاً این پنج شش نهاد  اعضای اصلی هستند.


*یکی از دغدغه‌های مهم امروز، کاهش نقش اجتماعی مسجد در محله‌هاست؛ قرارگاه ملی مسجد برای احیای این نقش چه برنامه‌هایی دارد؟

این مسئله، از جمله مسائل اصلی ما در قرارگاه ملی مسجد است. در حال حاضر، در حدود ۱۲۰ شهرستان، نهادهایی که در ذیل قرارگاه حضور دارند، ساختار قرارگاه مسجد را در سطح شهرستان شکل داده‌اند. این قرارگاه‌ها مهم‌ترین مأموریت‌شان توانمندسازی ائمه جماعت است؛ به این معنا که امام جماعت، مسجد را به‌عنوان پایگاه و مرکز محله بشناسد و بتواند این نقش را ایفا کند.

*این توانمندسازی دقیقاً در چه قالبی انجام می‌شود؟

دوره‌های توانمندسازی، ارائه تجربه‌های موفق، و طرح راهکارهایی است برای اینکه مسجد بتواند نقش فرهنگی، اجتماعی، تربیتی و کارخانه انسان‌سازی را در محله ایفا کند. مسجد باید نظام مسائل محلی خود را شناسایی کند و با استفاده از ظرفیت حلقه‌های میانی و افراد مؤثر اطراف خود، در حل این مسائل نقش‌آفرین باشد.

*آیا الگوهایی برای این حرکت پیش‌بینی شده است؟

بله، مساجد برتر، شاخص و الگویی را شناسایی کرده‌ایم که می‌توانند به‌عنوان تجربه‌های موفق در کنار این حرکت قرار بگیرند؛ به‌گونه‌ای که مساجد بتوانند از تجربیات هم‌صنف‌های خود در سراسر کشور بهره‌مند شوند و مسیر را بهتر طی کنند.

*در عرصه میدان، قرارگاه ملی مسجد تا امروز چه اقداماتی انجام داده است؟ 

تشکیل قرارگاه ملی مسجد، اقدامی ارزشمند و قابل توجه بود. ما توانستیم ارکان نهادهای مختلف را در سطح ملی کنار هم بنشانیم؛ نهادهایی مثل نمایندگان ولی‌فقیه در استان‌ها، مدیران کل سازمان تبلیغات، مدیران اوقاف و مدیران حوزه علمیه. همین مدل در لایه‌های استانی هم پیاده شد و در بسیاری از استان‌ها، قرارگاه‌های استانی و شهرستانی شکل گرفت.

*این روند در چه سطحی از شهرستان‌ها پیش رفته است؟

در شهرستان‌هایی که ظرفیت مناسبی داشتند، اغلب قرارگاه‌ها راه‌اندازی شده‌اند. نشست‌های هم‌اندیشی، برنامه‌ریزی‌های محلی و حرکت به سمت عملیات، محور فعالیت‌های این قرارگاه‌ها بوده است. در حال حاضر، قرارگاه ملی مسجد در حدود ۱۲۰ تا ۱۳۰ شهرستان، ساختار قرارگاهی خود را با حضور ارکان اصلی از جمله امام جمعه، فرمانده سپاه، مدیر حوزه علمیه و رئیس سازمان تبلیغات اسلامی شهرستان شکل داده است. اخیراً نمایندگان این شهرستان‌ها در قالب یک نشست ملی در تهران گرد هم آمدند؛ نشستی که با هدف هم‌اندیشی، تبادل تجربه و برنامه‌ریزی برای ادامه مسیر برگزار شد. در نتیجه این نشست، برخی از قرارگاه‌ها وارد مرحله عملیاتی توانمندسازی شده‌اند. قرارگاه ملی مسجد، به‌صورت تدریجی و هدفمند، در سه سطح ملی، استانی و شهرستانی در حال پیشبرد مأموریت خود است تا ان‌شاءالله به هدف‌گذاری اصلی خود یعنی ارتقای جایگاه و نقش‌آفرینی مساجد در حل نظام مسائل محلی، دست یابد.

*مسئله امام جماعت و جایگاه امام محله در این قرارگاه چگونه دیده شده است؟ 

بر اساس بیانات دقیق و راهبردی امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری، امام جماعت به‌عنوان رهبر طبیعی مسجد و محله شناخته می‌شود. همین نگاه، نقطه‌گذاری و سیاست‌ورزی اصلی قرارگاه را شکل داده است؛ یعنی ارتقای جایگاه و توانمندسازی امام جماعت.  از آنجا که حضور یک امام موفق، منشأ تحول در حلقه‌های میانی، مسجد و فضای پیرامونی آن است، برای این موضوع برنامه‌ریزی دقیقی صورت گرفته است؛ هم در حوزه تربیت امام، که مأموریت حوزه‌های علمیه است تا به‌معنای واقعی «امام‌پرور» باشند، و هم در حوزه توانمندسازی امامانی که اکنون در میدان حضور دارند.

*برنامه‌های توانمندسازی دقیقاً شامل چه مواردی است؟

برنامه‌های توانمندسازی متنوع و جامع است؛ بیش از ۷۰ قالب و ۲۵۱ سرفصل در این حوزه تدوین شده است. هر شهرستان متناسب با زیست‌بوم خاص خود، در حال طراحی نقشه توانمندسازی اختصاصی خود است تا با بهره‌گیری از ظرفیت‌های محلی، استانی یا حتی ملی، بتواند اثرگذار باشد و امام جماعت را از نقطه فعلی به سطحی بالاتر ارتقا دهد.

*آیا سامانه‌ای برای پشتیبانی و رصد این فرایند در نظر گرفته شده است؟

بله، سامانه اطلس مساجد توسط بنیاد هدایت وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی طراحی شده و در حال اجراست. تاکنون بیش از نیمی از شهرستان‌ها بر اساس این سامانه، سطح‌بندی شده‌اند؛ مساجد در قالب‌های مختلفی چون شاخص، الگو، پویا، فعال، دایر یا تعطیل جانمایی می‌شوند تا بتوان نقشه دقیق و هدفمندی برای راهبری و ارتقای آن‌ها طراحی و اجرا کرد.

*بیشتر تمرکز قرارگاه ملی مسجد بر کدام گروه‌های اجتماعی است؟ 

تمرکز قرارگاه ملی مسجد، به‌ صورت خاص بر دو لایه اصلی است: یکی امام جماعت و دیگری حلقه‌های میانی.حلقه‌های میانی همان کنشگران مسجدی هستند؛ افرادی که در حوزه‌های مختلفی مانند فعالیت‌های اجتماعی، تربیتی، جوانان، خدمت‌رسانی، جهادی، قرآنی و حتی هیئت امنا و خادمین مسجد نقش‌آفرین‌اند. قرارگاه ملی مسجد برای توانمندسازی این گروه‌ها برنامه‌ریزی کرده و در حال پیگیری اجرای آن است تا حرکت تحولی مساجد از دل همین حلقه‌های موثر شکل بگیرد.

*در افق آینده، قرارگاه ملی مسجد چه اهدافی را دنبال می‌کند؟ آیا قرار است به‌صورت شبکه‌ای در سراسر کشور توسعه پیدا کند؟

افق پیش‌رو و اهداف میان‌مدت و بلندمدتی که برای قرارگاه ملی مسجد ترسیم شده، دقیقاً در همین مسیر است؛ یعنی تثبیت قرارگاه‌های شهرستانی و استانی و رسیدن به یک «نظام مسئله‌محور» در حوزه مسجد.

*این نظام مسئله‌محور شامل چه حوزه‌هایی می‌شود؟

قرار است این نظام در بخش‌های گوناگونی شکل بگیرد؛ از توانمندسازی امامان و حلقه‌های میانی گرفته تا دایر کردن تدریجی مساجد، تربیت امام در حوزه‌های علمیه، ارتقای سطح کنشگری فعالان مسجد و حتی در زمینه عمران و ساخت‌وساز مساجد، می‌خواهیم مسئله محوری حضوری پررنگ داشته باشد.

*آینده این حرکت را چگونه می‌بینید؟

به لطف خدا، نگاه امیدوارانه‌ای وجود دارد. هم در سطح سران نهادها، هم در لایه‌های میانی و هم در میدان، دغدغه مسجد به‌صورت جدی دیده می‌شود. نگاهی که مسجد را یک پایگاه محوری برای نقش‌آفرینی در عرصه دینی، فرهنگی و رشد محله می‌داند. این نگاه بسیار ارزشمند است و ان‌شاءالله با تدبیر و همراهی همه نهادهای دخیل، این حرکت به سرانجام مطلوب خواهد رسید.